schrif­te­lijke vragen water­kwa­liteit Zuid-Holland

1. Kunt u zo specifiek mogelijk aangeven in hoeverre de Zuid-Hollandse wateren voldoen
aan de nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn en welke wateren voldoen hier wel en
niet aan?
Antwoord
Volgens de nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn moeten uiterlijk in 2015 alle zwemwateren
ten minste een 'aanvaardbare' kwaliteit hebben en moeten passende maatregelen
worden genomen om het aantal zwemwateren met de status 'goed' of 'uitstekend'
te doen toenemen. De indeling in kwaliteitsstatus geschiedt op basis van de
meetgegevens van de vier voorgaande badseizoenen en dient uiterlijk aan het eind
van 2015 voor het eerst te zijn uitgevoerd. De kwaliteitsstatus wordt gebaseerd op de
parameters intestinale enterokokken en escherichia coli en niet op eventuele aanwezigheid
van blauwalgen. Een korte overschrijding van de kwaliteitsnormen of een
tijdelijk zwemverbod hoeft niet te leiden tot aanpassing van de kwaliteitsstatus, zolang
de rest van de meetgegevens voldoende kwaliteit aangeven.
Tot en met vorig jaar vondt beoordeling van de zwemwateren plaats op basis van de
parameters uit de oude zwemwaterrichtlijn. Dit zwemseizoen vindt beoordeling van de
zwemwateren voor het eerst plaats op basis van de nieuwe parameters. Pas na dit
zwemseizoen wordt een voorlopige beoordeling gemaakt.
In het algemeen kan er veilig gezwommen worden in de Zuid-Hollandse zwemwateren
en is de kwaliteit van het zwemwater goed. Jaarlijks komt een aantal zwemverboden
en waarschuwingen voor. Het aantal varieert met name door temperatuurverschillen.
De actuele zwemverboden en waarschuwingen wordt weergegeven op de website van
de provincie Zuid-Holland en op Teletekst pagina 725.

2. Is het aantal zwemverboden ten opzichte van voorgaande jaren verhoudingsgewijs
toegenomen? Zo ja, wat is de oorzaak ervan?
Antwoord
Onderstaande figuur toont het aantal zwemverboden en waarschuwingen van
afgelopen jaren. Voor 2009 zijn de gegevens tot 12 augustus verwerkt (2/3 van het
zwemseizoen). De verschillen per jaar worden vooral veroorzaakt door wisselende
weersomstandigheden. Het aantal zwemverboden en waarschuwingen tot nu toe
uitgevaardigd in 2009 is hoger dan in de voorgaande jaren. De reden daarvoor zal na
het zwemseizoen worden uitgezocht.

3. Welke maatregelen neemt u om het aantal zwemverboden en het aantal negatieve
zwemadviezen terug te brengen en wanneer?
Antwoord
In principe draagt de waterbeheerder (waterschappen, Rijkswaterstaat) zorg voor de
waterkwaliteit. De waterbeheerder neemt dan ook maatregelen ten behoeve van de
waterkwaliteit in zwemwateren, of verzoekt een andere partij maatregelen te nemen
als deze buiten de bevoegdheid van de waterbeheerder vallen.
De provincie Zuid-Holland heeft subsidie verleend aan een aantal innovatieve
projecten om blauwalgen te voorkomen, zoals de aanleg van een menginstallatie in de
Zegerplas. Daarnaast speelt de provincie een belangrijke rol in de Stuurgroep
Zuidwestelijke Delta, waar de problematiek met blauwalgen in het Volkerak Zoommeer
hoog op de agenda staat. De stuurgroep heeft aan de bewindslieden van LNV en
V&W geadviseerd om het blauwalgenprobleem structureel op te lossen door zout
water toe te laten in het Volkerak-Zoommeer.

4. Wat zijn de exacte gevaren van blauwalg voor de in die wateren levende dieren en
planten?
Antwoord
Het doel van de Europese zwemwaterrichtlijn is (1) behoud, bescherming en verbetering
van de milieukwaliteit en (2) bescherming van de gezondheid van de mens. Ook
de Nederlandse wet- en regelgeving met betrekking tot zwemgelegenheden is gericht
op de gezondheid van de mens. Het onderzoek naar de effecten van blauwalgen is
dan ook vooral gericht op de mens. Blauwalgen kunnen, afhankelijk van de soort,
effecten hebben op de lever, het zenuwstelsel en de huid. De kennis van effecten van
blauwalgen op dieren is gering en het meten van toxines in de lever van dieren is niet
goed mogelijk.
In 2002 heeft in het Volkerak Zoommeer een massale vogelsterfte plaatsgevonden
(4.300 dode vogels), die vermoedelijk veroorzaakt is door gifstoffen uit blauwalgen. In
2003 vondt in de Oostvaarderse plassen vogelsterfte plaats die in verband wordt
gebracht met blauwalgen. De relatie tussen de vogelsterfte en blauwalgen is niet
bewezen door analyses maar berust op redenering. De sterfte kan ook veroorzaakt
zijn door een virus of door botulisme of door een combinatie van bijvoorbeeld blauwalgen
en een virus. In spiering uit het IJsselmeer zijn toxines uit blauwalgen aangetroffen.
Ophoping van toxines in de voedselketen is dus waarschijnlijk.

5. Welke actie onderneemt u als provincie richting het Ministerie van Landbouw, Natuur
en Voedselkwaliteit om de lozing van afvalstoffen in het water door de landbouw en de
glastuinbouwsector tegen te gaan en hiermee de kwaliteit van het oppervlaktewater te
verbeteren?
Antwoord
De Nederlandse regelgeving is erop gericht om de hoeveelheid mest- en afvalstoffen
in het oppervlaktewater te beperken. De hoeveelheid nutriënten in het water blijft
echter een aandachtspunt. Daarom zal de provincie de discussie rondom het 4e
Nitraatsactieprogramma intensief volgen. Afhankelijk hiervan wordt samen met de
waterschappen en andere stakeholders onderzocht of (aanvullende) regionale
maatregelen als mestvrije zones wenselijk en mogelijk zijn. Ten aanzien van de
emissie van nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen uit glastuinbouw, boom- en
bollenteelt voert de provincie een actief beleid voor duurzame Greenports en
participeert de provincie in de landelijke stuurgroep Glastuinbouw en Milieu (Glami).
Het beleid voor duurzame Greenports bevat onder andere stimulering van het sluiten
van de waterkringloop en omschakeling op substraatteelt door het initieren of steunen
van een aantal pilots en onderzoeken. Voorbeelden van pilots die de provincie zal
uitvoeren met andere (publieke en private) partijen zijn de innovatieve pilot Waterkringloopsluiting
glastuinbouw Overbuurtse Polder (gemeente Lansingerland) en het
project Decentrale gietwatervoorziening/afvalwaterzuivering glastuinbouw Zuidplaspolder.

6. Kent u het bericht ‘Zwemmen in blauwalgen vooral riskant voor dieren’? Kunt u nader
toelichten of u het hier mee eens bent, dan wel oneens? Zo nee, waarom niet?
Antwoord
Het bericht is bekend. De conclusie die de titel geeft is echter te kort door de bocht.
Zowel mensen als dieren kunnen gezondheidsklachten oplopen van zwemmen in
blauwalgen. De meeste mensen zijn terughoudend met zwemmen en zeker met het
drinken van troebel en stinkend water. Daardoor is de kans op blootstelling aan gifitige
stoffen kleiner. Niet alleen dieren, maar ook kinderen hebben die terughoudendheid in
mindere mate. Daarom is het belangrijk dat de ouders van kinderen en de eigenaren
van huisdieren letten op het gedrag van hun kinderen en huisdieren. Voor in het wild
levende dieren kunnen blauwalgen zeker een probleem zijn, getuige de onder 4
genoemde massale vogesterfte in 2002 en 2003.

7. Kunt u aangeven wat de trend is wat betreft een toe- dan wel afname van botulisme in
Zuid-Holland?
Antwoord
Het aantal meldingen van botulisme wordt niet actief geregistreerd, omdat botulismebestrijding
primair een verantwoordelijkheid van de gemeenten is. Naar schatting zijn
er jaarlijks circa vijf meldingen van botulisme in zwemwateren in Zuid-Holland. Op
basis van de beschikbare informatie is geen trendmatige toe- of afname vast te
stellen.

8. Wanneer was er op welke plaatsen in 2008 en 2009 in Zuid-Holland sprake van
botulisme en welke maatregelen daartegen zijn ondernomen?
Antwoord
Zie ook 7. Van het lopende zwemseizoen zijn twee meldingen van botulisme bekend,
een in de Noord Aa en een in de Vlietlanden. De meldingen zijn doorgegeven aan de
gemeente, die verantwoordelijk is voor botulismebestrijding.

9. Wat was de omvang van het aantal dode in het wild levende dieren in 2007 en 2008
tengevolge van botulisme en welke soorten betroffen dit (vogels, vissen, roofdieren en
eventueel andere soorten)?
Antwoord
Zie 7.

10. Kunt u aangeven wat de gevaren zijn voor de gezondheid van honden die zwemmen
in wateren met een zwemverbod vanwege blauwalg en/of water besmet door
botulisme4 5?
Antwoord
Zie ook 4. Bij honden zijn gevallen bekend van maag- en darmklachten en van tijdelijk
verlies van bewustzijn als gevolg van blauwalgen.
Botulisme is een besmettelijke vorm van voedselvergiftiging waaraan vooral watervogels
sterven. De ziekte ontstaat door het opnemen van neurotoxines die geproduceerd
worden door bacteriën in dode vogels en vissen. Er zijn verschillende typen
neurotoxines. Bij de hond wordt neurotoxine type C geassocieerd met de ziekte, terwijl
dit type ongevaarlijk is voor de mens.
Honden kunnen de ziekte krijgen tijdens het zwemmen in besmet water. Zij worden
ziek doordat ze water inslikken met hierin het neurotoxine. Daarnaast kunnen honden,
en overigens bijna alle andere dieren, ziek worden door het eten van besmette
kadavers.
Zowel blauwalgen als botulisme kunnen leiden tot spierverlamming, misselijkheid,
braken en diarree. In ernstige gevallen kunnen alle spieren verlamd raken en kan
sterfte optreden, maar hiervan zijn in Nederland bij honden geen gevallen bekend.

11. Op welke wijze worden hondenbezitters gewaarschuwd indien het zwemmen van
honden in die wateren gevaar oplevert?
Antwoord
De informatievoorziening van de provincie is gericht op zwemmers en beperkt zich tot
aangewezen zwemlocaties. Op deze zwemlocaties is zwemmen door honden niet
bevorderlijk voor de bacteriële waterkwaliteit en om die reden op een deel van de
locaties ook verboden.
Er is geen speciale waarschuwing voor hondenbezitters en die valt ook buiten de
wettelijke taken van de provincie.

12. Welke kaders worden er door de provincie Zuid-Holland aan de waterschappen
gesteld met betrekking tot blauwalg en botulisme in Zuid-Hollandse oppervlaktewateren
en op welke wijze wordt door de provincie toezicht gehouden op deze
kaders?
Antwoord
Op grond van de zwemwaterrichtlijn moet voorkomen worden dat zwemmers worden
blootgesteld aan gezondheidsrisico's. Daarom worden alle zwemwateren tweewekelijks
gecontroleerd. Blauwalgen worden gemeten volgens het daarvoor beschikbare
protocol blauwalgen. De provincie heeft geen kaders gesteld ten aanzien van botulisme. De gemeente
speelt de belangrijkste rol bij het voorkomen en bestrijden van botulisme. De
gemeente laat de besmette dieren weghalen, laat ze onderzoeken, stuurt zieke dieren
naar het vogelasiel en laat dode dieren volgens de richtlijnen in de Destructiewet
vernietigen. Zo nodig plaatst de gemeente waarschuwingsbordjes op plaatsen waar
de watervogels normaal veel worden gevoerd.

13. Welke maatregelen worden door de provincie, dan wel door de waterschappen
genomen om de nadelige gevolgen voor dieren en planten die in wateren leven
besmet door blauwalg en/of botulisme zoveel mogelijk te verminderen en welke
preventieve maatregelen worden door de provincie, dan wel door de waterschappen
genomen om blauwalg en botulisme te voorkomen?
Antwoord
Bij blauwalgen worden geen maatregelen genomen om de nadelige gevolgen voor in
het water levende dieren en planten te verminderen. Maatregelen ter voorkoming van
blauwalgen zijn genoemd onder 3 en 5.
De provincie heeft geen wettelijke taak ten aanzien van botulisme, behalve het
informeren van zwemmers over gezondheidsrisico's. Gevallen van botulisme worden
dus wel gecommuniceerd door de provincie. De gemeente speelt de belangrijkste rol
bij het voorkomen en bestrijden van botulisme, zoals bij 12 aangegeven. De waterbeheerder
helpt blauwalgen en botulisme te voorkomen door waar mogelijk te zorgen
voor een goede doorstroming in sloten en andere watergangen.

Den Haag, 25 augustus 2009
Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland,
secretaris, voorzitter,
M.H.J. van Wieringen-Wagenaar J. Franssen