Vlees: is het goed, fout of zwak?

Opeens staat vlees in het midden van de belangstelling: de Tweede Kamer behandelt het burgerinitiatief “Stop Fout Vlees”, Elsevier wijdt er een omslagartikel aan en de documentaire “Meat the truth” gaat in première. Is het terecht dat vlees opeens met stip bovenaan de milieuvervuilers geplaatst wordt? Bas Eickhout, Henk Westhoek en Aldert Hanemaaijer van het Milieu- en Natuurplanbureau zetten de feiten over vlees op een rijtje.

Meer mensen eten steeds meer vlees
De afgelopen dertig jaar is de consumptie van vlees wereldwijd met 40% toegenomen. Die trend blijft de komende dertig jaar doorzetten, door de bevolkingsgroei naar 9 miljard inwoners en door de stijgende welvaart, met name in Azië en Latijns-Amerika. Jaarlijks kopen we in Nederland ongeveer 42 kilo varkensvlees, 22 kilo kip en 18 kilo rundvlees. Om de productie van vlees mogelijk te maken worden grote hoeveelheden veevoer (onder andere soja) van elders aangevoerd. Zo is in Brazilië het areaal land voor soja voor de mondiale vleesconsumptie tussen 1970 en 2005 vertienvoudigd.

Bijdrage aan de klimaatverandering
Wereldwijd is de veeteelt direct verantwoordelijk voor ongeveer 10% van de totale broeikasgasemissies. De helft daarvan komt van herkauwers. Zij produceren naast lachgas dat uit dierlijke mest ontstaat, ook nog methaan, een ander broeikasgas. Daarnaast worden bossen gekapt om ruimte te scheppen voor veeteelt. Ook dat leidt tot CO2 emissies. In de berekeningen van het Verenigde Naties-rapport dat in ‘Meat the truth’ wordt aangehaald, wordt bijna de volledige ontbossing toegeschreven aan de veeteelt. Daarnaast wordt het energiegebruik van de gehele vleesverwerkende keten toegerekend aan de veeteelt. Daarmee komt de VN tot een bijdrage aan uitstoot van broeikasgassen van 20%. Dat getal is groter dan de 15% directe emissies uit transport, maar die vergelijking is niet eerlijk, omdat voor de transportsector dan ook de hele keten moet worden berekend.

Verlies van bijzondere soorten
Er is een directe relatie tussen het eten van vlees, de landbouwgrond die daarvoor nodig is en het verlies van plant- en diersoorten. Van het totale akkerland wordt â…“ gebruikt voor veevoerproductie. Daarnaast is er nog wereldwijd 3,5 miljard hectare grasland dat vaak minder intensief wordt benut door grazers. Samen wordt dus 80% van het landbouwgebied gebruikt voor dieren en veevoer. De verwachte wereldwijde groei in vleesconsumptie is dan ook een zeer belangrijke factor achter de afname van mondiale biodiversiteit.

Niet elk vlees is even vervuilend
Voor één kilocalorie rundvlees is wereldwijd gemiddeld 80 keer zo veel land nodig als voor één kilocalorie graan. In rundvlees zitten wel veel meer eiwitten, maar zelfs op basis van de eiwitverhouding is er voor rundvlees 10 keer meer areaal nodig als voor eiwit-bevattende groenten als peulvruchten. Overigens gebruiken de Nederlandse koeien veel minder weiland, door de intensieve veeteelt. Bij nietgrazende dieren als kippen is de verhouding een stuk lager: voor één kilocalorie kip is ongeveer 2,5 keer zoveel land nodig als voor één kilocalorie graan. In dat opzicht is het eten van wit vlees dus minder vervuilend dan rood vlees.

Meer problemen, weinig baanbrekende oplossingen
Naast het verlies aan biodiversiteit door het grondgebruik, leidt ook de uitstoot van stikstof en fosfaat uit dierlijke mest tot aantasting van biodiversiteit. Een discussie over minder vlees eten is dus zeker te beargumenteren vanuit milieu-oogpunt. En dan hebben we het nog niet eens gehad over dierenwelzijn, een ander belangrijk onderwerp in de intensieve veehouderij. Maatregelen ter verbetering van het dierenwelzijn, zoals meer ruimte per dier en langzamer groeiende vleeskuikens, leiden onvermijdelijk tot een hoger veevoerverbruik en kosten dus meer ruimte. De efficiëntie van de akkerbouw en de veehouderij kunnen nog wel aanmerkelijk worden verbeterd, maar hier zijn grenzen (en nadelen) aan.

Het vlees is zwak
Uit de tweede duurzaamheidsverkenning die het MNP onlangs uitbracht blijkt dat we echter uit onszelf niet minder vlees gaan eten. Waar klimaatmaatregelen op enige steun kunnen rekenen, liggen vleesconsumptiemaatregelen zeer gevoelig. We bepleiten dan ook niet een volledig vegetarisch menu. Wie in deze dagen door de kookboeken kijkt om lekkere recepten uit te zoeken hoeft geen schuldgevoel te hebben als het kerstdiner vlees bevat. Maar wie de klimaatverandering en biodiversiteit ter harte wil nemen, zou zijn dieet kunnen veranderen en wat vaker kip of vleesloos kunnen eten. Dat zou de overheid ook actiever mogen uitdragen, want tot nu toe overheersen de spaarlampen het klimaatdebat. Het wordt tijd dat de overheid haar licht opsteekt bij vlees.

Bron: website Natuur- en Milieu Planbureau